Tháp Thủ Thiện - Di tích Kiến trúc Nghệ thuật

Tháp Thủ Thiện được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng di tích Kiến trúc Nghệ thuật năm 1995.
 

Tuy không phải là ngôi tháp độc đáo nhất Bình Định, không phải là ngôi tháp có kiến trúc hoàn mỹ nhất, càng không phải là ngôi tháp có niên đại cổ nhất vùng đất này. Thế nhưng, tháp Thủ Thiện (còn được gọi là Thủ Hương cổ tháp) được xem là ngôi tháp linh thiêng, điểm du lịch huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định gắn liền với nhiều sự vật, sự việc huyền bí bậc nhất nhì của tỉnh.

Không như một số cụm tháp Chăm Pa khác như tháp Dương Long, tháp Bánh Ít, tháp Đôi,..., tháp Thủ Thiện là di tích chỉ có một ngôi tháp.
Dù không đứng trên các gò đồi cao như các tháp khác, nhưng Thủ Thiện vẫn vươn mình kiêu hãnh trên vùng đất bằng phẳng, tô điểm thêm vẻ hữu tình cho bờ nam sông Côn.

Đến với tháp Thủ Thiện, du khách có dịp chiêm ngưỡng kiến trúc một tháp bình đồ hình vuông tiêu biểu của xứ sở này. Mỗi chiều của tháp là 8,5m, đế của ngôi tháp khá cao nhưng thắt eo lại ở phần giữa, trông duyên dáng như hình hài người thiếu nữ Chăm-pa.

Trên phần thân của tháp có cửa chính mở về phía Đông, kết hợp với vòm cửa có cấu tạo nhọn, hình mũi lao, khiến cho tòa tháp nhìn từ xa như người anh hùng đang dũng mãnh với ngọn lao trên tay. Tuy nhiên, trước sự bào mòn của thời gian, vòm cửa tháp Thủ Thiện đã hư hại đi nhiều, nhưng người ta vẫn phỏng đoán được phần trên của mỗi cửa được tạo dáng như các khám thờ, trong mỗi khám thờ đều có các tượng thần hoặc các bức phù điêu.
Vào sâu bên trong lòng tháp, du khách sẽ còn ngất ngây bởi những vết tích cổ, là nơi gắn phù điêu hay các tượng thờ. Đặc biệt, nếu sự cầu kỳ là vẻ đẹp cấu thành nên các tháp khác ở Bình Định thì sự thanh nhã, đơn giản đến giản lược tối thiểu của tháp Thủ Thiện chính là nét độc đáo của ngôi tháp này, với các cột ốp hoàn toàn không trang trí, các tháp góc được xếp thành nhiều tầng sát nhau.
 
Khi đã đến với Thủ Thiện, du khách sẽ được nghe qua một câu chuyện truyền kì của tòa tháp này. Chuyện là, trước năm 1985, trên đỉnh tháp Thủ Thiện từ đâu xuất hiện một cây đa to, tán phủ kín cả tòa tháp. Dần dần tháp Thủ Thiện như biến thành hình hài một cây đa ngàn năm tuổi, nên người dân trong vùng vô cùng tôn kính tòa tháp bởi sự linh thiêng đặc biệt này.

Đến Tây Sơn Bình Định hôm nay, ghé thăm tháp Thủ Thiện, đáng tiếc là, du khách không còn được nhìn thấy nét đẹp kỳ bí về cây đa xưa nữa, vì cơn bão năm 1985 đã làm ngã cây đa khổng lồ. Tuy nhiên điều kỳ lạ là cây đổ nhưng không hề làm hư hại tháp Thủ Thiện, càng khiến người người tin vào sự linh thiêng của tháp hơn.